ჭის ის­ტო­რია 7000 წელს ით­ვ­ლის. დრო, რო­დე­საც ადა­მი­ან­მა ამოთხა­რა პირ­ვე­ლი ჭა, შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის და­საწყი­სად, ხო­ლო თა­ვად ჭა - მის სიმ­ბო­ლოდ. ადა­მი­ა­ნე­ბი, რო­მელ­თაც ხე­ლე­წი­ფე­ბო­დათ „წყლის პოვ­ნა“, ყო­ველ­თ­ვის დი­დი პა­ტი­ვის­ცე­მით სარ­გებლობდნენ.

ის­ტო­რი­ი­დან...

მთელ მსოფ­ლი­ო­ში ჭას დი­დი მო­წი­წე­ბით ექ­ცე­ოდ­ნენ. ყო­ვე­ლი ახა­ლი და­სახ­ლე­ბუ­ლი პუნ­ქ­ტი ჭის მშე­ნებ­ლო­ბით იწყე­ბო­და. ჭის წყა­ლი სამ­კურ­ნა­ლოდ ით­ვ­ლე­ბო­და. ის, ვი­საც ჭა უნ­და ამო­ეთხა­რა, ჯერ ეკ­ლე­სი­ა­ში მი­დი­ო­და, რა­თა გან­წ­მენ­დი­ლი­ყო და მი­სი ცუ­დი ფიქ­რე­ბი წყალ­ზე არ გა­და­სუ­ლი­ყო. ით­ვ­ლე­ბო­და, რომ ჭის ამ­შე­ნე­ბელს ყვე­ლა ცოდ­ვა მი­ე­ტე­ვე­ბო­და.

ჭა, ისე­ვე რო­გორც ნა­კა­დუ­ლი, ტბა და მდი­ნა­რე, წმინ­დად

სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ჭას­თან XX სა­უ­კუ­ნე­შიც კი წარ­მოთ­ქ­ვამ­დ­ნენ ფიცს, შეყ­ვა­რე­ბუ­ლე­ბი სიყ­ვა­რულს ეფი­ცე­ბოდ­ნენ ერ­თ­მა­ნეთს, ჭას­თან ტარ­დე­ბო­და სხვა­დას­ხ­ვა მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი რი­ტუ­ა­ლი.

ჭა სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ბარ­ში მეტ-ნაკ­ლე­ბად ყველ­გან იყო გავ­რ­ცე­ლე­ბუ­ლი. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი გან­ვი­თა­რე­ბა პო­ვა და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში. იქ ჭე­ბი ჩვე­უ­ლებ­რივ ამო­შე­ნე­ბუ­ლია ქვით, მაგ­რამ გვხვდე­ბა ამო­უ­შე­ნე­ბე­ლი ჭე­ბიც (მა­გა­ლი­თად, გუ­რი­ა­ში).

ჭა საცხოვ­რე­ბე­ლი ნა­გე­ბო­ბის კომ­პ­ლექ­სის შე­მად­გე­ნე­ლი ნა­წი­ლი იყო. ამი­ტომ მის ეს­თე­ტი­კურ გა­ფორ­მე­ბას დიდ ყუ­რადღე­ბას აქ­ცევ­დ­ნენ. ჰი­გი­ე­ნის დაც­ვის მიზ­ნით ჭის გვიმ­საც უკე­თებ­დ­ნენ თავ­სა­ხურს და ხუ­რავ­დ­ნენ მა­ღალ ბო­ძებ­ზე დამ­ყა­რე­ბუ­ლი სა­ხუ­რა­ვით. წყლის ამო­ღე­ბის გა­ი­ო­ლე­ბის მიზ­ნით, ჭას უკეთ­დე­ბო­და ოწი­ნა­რე­ბი და მე­ქა­ნი­კუ­რი გორ­გო­ლა­ჭი­ა­ნი და სა­ხე­ლუ­რი­ა­ნი სატ­რი­ა­ლე­ბე­ლი. 2-3 წე­ლი­წად­ში ერ­თხელ მა­ინც ხდე­ბო­და ჭე­ბის ამო­რეცხ­ვა-ამო­სუფ­თა­ვე­ბა.

თა­ნა­მედ­რო­ვე ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის წყა­ლო­ბით და ელექ­ტ­როძ­რა­ვე­ბის გა­მო­ყე­ნე­ბით, შე­საძ­ლე­ბე­ლია აგა­რაკ­ზე ჭის წყა­ლი პირ­და­პირ ონ­კა­ნი­დან წა­მო­ვი­დეს. ადა­მი­ა­ნის შრო­მა ძა­ლი­ან გა­ად­ვი­ლე­ბუ­ლია და აღარ უწევს წყლის ზიდ­ვა საკ­მა­ოდ დი­დი სიღ­რ­მი­დან. ასე­ვე გა­ი­ო­ლე­ბუ­ლია ჭის ამოთხ­რის პრო­ცე­სი, რო­მელ­შიც ძველ მე­თო­დებ­თან ერ­თად თა­ნა­მედ­რო­ვე ტექ­ნი­კაც გამოიყენება.

დღესაც, აგა­რაკ­ზე მცხოვ­რებ­თათ­ვის ჭა სა­სი­ცოცხ­ლოდ მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი ელე­მენ­ტია, რად­გან ზო­გი­ერთ რე­გი­ონ­ში ის სას­მე­ლი წყლის ერ­თა­დერ­თი მო­მა­რა­გე­ბის წყა­როა. ცი­ვი­ლი­ზა­ცი­ის და ახა­ლი ტექ­ნო­ლო­გი­ე­ბის გან­ვი­თა­რე­ბას­თან ერ­თად, ეკო­ლო­გი­უ­რად სუფ­თად ით­ვ­ლე­ბა რკი­ნაბე­ტო­ნის ჭე­ბი.

პრაქ­ტი­კუ­ლი რჩე­ვე­ბი

რო­გორც წე­სი, ჩვენს დრო­შიც ჭე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა ხე­ლით ითხ­რე­ბა. მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია გვახ­სოვ­დეს, რომ ჭის სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბის შერ­ჩე­ვას დი­დი პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო­ბით მო­ვე­კი­დოთ. ასე­ვე სწო­რად უნ­და შე­ვარ­ჩი­ოთ სამ­შე­ნებ­ლო მა­სა­ლე­ბი.

ჭის მშე­ნებ­ლო­ბა პრო­ფე­სი­ულ ხე­ლო­ბა­თა საკ­მა­ოდ სა­პა­სუ­ხის­მ­გებ­ლო რიგ­ში ექ­ცე­ვა. ჭა იჭ­რე­ბა წე­რაქ­ვი­თა და ნიჩ­ბით. ჭის მშე­ნებ­ლო­ბის დაწყე­ბი­დან 1,5 მ სიღ­რ­მის შემ­დეგ, იდ­გ­მე­ბა ხის ოწი­ნა­რი, რომ­ლის მეშ­ვე­ო­ბით ამო­ნათხა­რი მი­წა ამო­აქვთ მაღ­ლა, ხო­ლო სამ­შე­ნებ­ლო ქვე­ბი ჩა­ე­წო­დე­ბა მი­წის სიღ­რ­მე­ში მო­მუ­შა­ვე ხე­ლო­სანს. რო­გორც კი ჭის ძირ­ზე წყა­ლი ამო­ხეთ­ქავს, ხე­ლო­სა­ნი იწყებს მის ამო­შე­ნე­ბას ქვით. ჭა შენ­დე­ბა რო­გორც სა­გან­გე­ბოდ მო­ტე­ხი­ლი, ასე­ვე რი­ყის ქვი­თაც. ჭის მშე­ნე­ბე­ლი კარ­გად უნ­და ფლობ­დეს ქვე­ბის ერ­თ­მა­ნეთ­ზე „კბი­ლე­ბით“ მორ­გე­ბის წე­სებს, რად­გან ქვამ ქვა უნ­და გა­ა­მაგ­როს. შე­ნე­ბა მიმ­დი­ნა­რე­ობს წრი­უ­ლად და სა­ბო­ლო­ოდ წარ­მო­იქ­მ­ნე­ბა 40-50 ს­მ დი­ა­მეტ­რის ქვის მი­ლი, რომ­ლის სიღ­რ­მე ზოგ­ჯერ 20 მეტ­რ­საც აღ­წევს. ამო­შე­ნე­ბულ მილს მი­წის ზე­და­პირ­ზე უკეთ­დე­ბა ქვის, ხის ან თი­ხის გვი­მი.

ხალ­ხუ­რი ხერხით ჭის ად­გი­ლის მო­სა­ძებ­ნად ვა­ზის მე­თოდს იყე­ნებ­დ­ნენ. ჭის­თ­ვის სა­ვა­რა­უ­დო ად­გი­ლის გან­სა­საზღ­ვ­რად ასე­ვე გა­მო­ი­ყე­ნე­ბა ინ­ჟი­ნე­რუ­ლი გე­ო­ფი­ზი­კა, რომ­ლის მე­თო­დე­ბია: ელექ­ტ­რო­დაზ­ვერ­ვა და სე­ის­მო­დაზ­ვერ­ვა. ამ მე­თო­დე­ბის სა­შუ­ა­ლე­ბი­თაც გან­საზღ­ვ­რა­ვენ გრუნ­ტის წყლე­ბის მი­მარ­თუ­ლე­ბას და ოპ­ტი­მა­ლურ ად­გილს ჭის ამო­სათხ­რე­ლად.

სპე­ცი­ა­ლის­ტე­ბი ჭის­თ­ვის შე­სა­ფე­რი­სი ად­გი­ლის მო­ძებ­ნას სხვა­დას­ხ­ვა ხერ­ხით გვირ­ჩე­ვენ, აი, ერთ-ერ­თი რჩე­ვა:

დი­ლით მთელ ნაკ­ვეთ­ზე და­ა­ლა­გეთ თა­ნა­ბა­რი ზო­მის შუ­შის ქი­ლე­ბი. გად­მო­აბ­რუ­ნეთ პი­რით მი­წის­კენ. მე­ო­რე დღეს ნა­ხეთ, რო­მელს გა­უჩ­ნ­და კონ­დენ­სა­ტი. რო­მელ­შიც უფ­რო მე­ტია, იქვე ახ­ლო­საა წყა­ლიც.

აიღეთ მშრა­ლი მა­რი­ლი ან დაფ­შ­ვ­ნი­ლი წი­თე­ლი აგუ­რი, გა­ახ­ვი­ეთ დოლ­ბან­დ­ში და აწო­ნეთ. ჩა­ყა­რეთ თი­ხის ქო­თან­ში, ჩა­ი­წე­რეთ მაჩ­ვე­ნე­ბე­ლი. ნა­ხე­ვარ მეტ­რ­ზე ამოთხა­რეთ მი­წა (მი­წა უნ­და იყოს მშრა­ლი), ჩა­უშ­ვით ქო­თა­ნი და და­ა­ყა­რეთ მი­წა. 24 სა­ა­თის შემ­დეგ ამო­ი­ღეთ ქო­თა­ნი, დოლ­ბან­დ­ში გახ­ვე­უ­ლი მა­სა­ლა აწო­ნეთ. რაც უფ­რო დი­დი სხვა­ო­ბა იქ­ნე­ბა წო­ნა­ში, მით ახ­ლო­საა წყა­ლი.

ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი წყალს რკი­ნის ჩარ­ჩო­თი ეძებ­დ­ნენ. იღებ­დ­ნენ ალუ­მი­ნის ორ მავ­თულს, რო­მელ­საც მო­ღუ­ნავ­დ­ნენ (რუ­სუ­ლი U-ს ფორ­მით). მი­სი სიგ­რ­ძე და­ახ­ლო­ე­ბით 25X15 სმ-ზე იყო. კუთხეს კარ­გად რომ ემოძ­რა­ვა ხელ­ში, მოკ­ლე ბო­ლო­ებს სვამ­დ­ნენ ხის მი­ლებ­ში. იჭერ­დ­ნენ ხელ­ში (მოკ­ლე ბო­ლო­თი) და და­დი­ოდ­ნენ ნაკ­ვეთ­ში ნე­ლი ნა­ბი­ჯე­ბით. თა­ვი­დან მავ­თუ­ლე­ბი 180 გრა­დუ­სის მდე­ბა­რე­ო­ბით იყო. წყლის ად­გილ­მ­დე­ბა­რე­ო­ბას­თან ახ­ლოს მის­ვ­ლის შემ­თხ­ვე­ვა­ში ბო­ლო­ე­ბი ერ­თ­მა­ნეთ­ს უახლოვდებოდა და წყლის ნა­კა­დის მი­მარ­თუ­ლე­ბით ­იხ­რე­ბო­და. მავ­თუ­ლის ბო­ლო­ე­ბის ერ­თ­მა­ნეთ­თან ახ­ლოს მის­ვ­ლა ნიშ­ნავ­და წყლის ნა­კა­დის არ­სე­ბო­ბას იმ მი­და­მო­ში. ამ მე­თო­დით არა მარ­ტო წყლის ად­გილ­მ­დე­ბა­რე­ო­ბას პო­უ­ლობ­დ­ნენ, არა­მედ ნა­კა­დის სი­გა­ნე­საც ად­გენ­დ­ნენ. ბევრს სი­ცილს ჰგვრი­და ასე­თი მე­თო­დით წყლის ძი­ე­ბა, მაგ­რამ სწო­რედ ასე პო­უ­ლობ­დ­ნენ წყალს ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი, რომ­ლებ­მაც არა­ფე­რი იცოდ­ნენ გე­ო­ლო­გი­ა­ზე.

80 წლის მო­ხუ­ცი ბა­ბუა გვიყ­ვე­ბა: „მე სპე­ცი­ა­ლუ­რად ვემ­ზა­დე­ბო­დი წყლის მო­სა­ძებ­ნად. ამ დროს უნ­და ვყო­ფი­ლი­ყა­ვი მსუ­ბუ­ქად ნა­ჭა­მი, უნ­და მქო­ნო­და ნა­თე­ლი გო­ნე­ბა და გამ­ძაფ­რე­ბუ­ლი მგრძნო­ბე­ლო­ბა. წყალს პო­უ­ლობს არა ხელ­საწყო, არა­მედ - ადა­მი­ა­ნი. ალუ­მი­ნის ჩარ­ჩო ამ შემ­თხ­ვე­ვა­ში მხო­ლოდ სიგ­ნა­ლი­ზა­ტო­რის ფუნ­ქ­ცი­ას ას­რუ­ლებს. წყლის მო­ძებ­ნა­ში თვი­თონ ბუ­ნე­ბა და­გეხ­მა­რე­ბათ - მცე­ნა­რე­ე­ბი ინ­დი­კა­ტო­რის ფუნ­ქ­ცი­ას ას­რუ­ლე­ბენ და მიგ­ვი­თი­თე­ბენ წყლის ად­გილ­მ­დე­ბა­რე­ო­ბა­ზე. იქ, სა­დაც წყა­ლი ახ­ლო­საა, მცე­ნა­რე­უ­ლი სა­ფა­რი უფ­რო მკვეთ­რი ფე­რი­საა. აღ­სა­ნიშ­ნა­ვია, რომ მჟა­უ­ნა ხა­რობს იმ ად­გი­ლებ­ში, სა­დაც გრუნ­ტის წყლე­ბია ახ­ლოს. რო­დე­საც დაბ­ნელ­დე­ბა, კო­ღო­ე­ბი და ქინ­ქ­ლე­ბი თავს იყ­რი­ან იმ ად­გი­ლას, სა­დაც მი­წის ქვეშ წყა­ლი გა­დის. კი­დევ ერთ მე­თოდს გას­წავ­ლით: ვი­ღებთ ვა­ზის ტოტს. ერთ ტოტ­ზე ორი გან­შ­ტო­ე­ბაა. ისი­ნი 150 გრა­დუ­სის კუთხით არი­ან და­შო­რე­ბუ­ლი ერ­თ­მა­ნეთ­თან. სახ­ლ­ში ვაშ­რობთ. მიგ­ვაქვს ნაკ­ვეთ­ში, და­ვი­ჭერთ ბო­ლო­ებს ორი­ვე ხე­ლით ისე, რომ წვე­რი იყოს მოქ­ცე­უ­ლი შუ­ა­ში და აშ­ვე­რი­ლი - მაღ­ლა. დავ­დი­ვართ ნე­ლი ნა­ბი­ჯე­ბით ნაკ­ვეთ­ში. სა­დაც წვე­რი და­ეშ­ვე­ბა მი­წის­კენ, ორ­მოც იქ უნ­და ამო­ითხა­როს.

რა შე­ედ­რე­ბა ზაფხულ­ში ჭი­დან ამო­ღე­ბუ­ლი ცი­ვი წყლით გაგ­რი­ლე­ბას. მთა­ვა­რია, სწო­რად შე­არ­ჩი­ოთ ად­გი­ლი, სწო­რად შე­არ­ჩი­ოთ ოს­ტა­ტი და წყა­ლი მუ­დამ თქვენს გან­კარ­გუ­ლე­ბა­ში იქ­ნე­ბა.

სა­ლო­მე გორ­გო­ში­ძე