დე­და­მი­წის ზურ­გ­ზე უთ­ვა­ლა­ვი მშვე­ნი­ე­რი ყვა­ვი­ლია, მაგ­რამ, რო­ცა ვინ­მეს ან რა­ი­მეს ულა­მა­ზე­სად წარ­მო­ჩე­ნა სურთ, უმალ ვარდს ადა­რე­ბენ. მარ­თ­ლაც შე­უ­და­რე­ბე­ლია ვარ­დი, რო­გორც სი­ლა­მა­ზით, ისე გა­ნუ­მე­ო­რე­ბე­ლი სურ­ნე­ლით.

ვარ­დის ყვა­ვი­ლი, მი­სი სი­ლა­მა­ზი­სა და სურ­ნე­ლის გა­მო უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან სარ­გებ­ლობ­და სიყ­ვა­რუ­ლი­თა და თაყ­ვა­ნის­ცე­მით. არც ერთ მცე­ნა­რეს არ შე­უს­რუ­ლე­ბია კულ­ტუ­რის ის­ტო­რი­ა­ში ისე­თი დი­დი რო­ლი, რო­გორც ეს ვარ­დ­მა შე­ას­რუ­ლა. ძნე­ლია ჩა­მო­ით­ვა­ლოს ვარ­დი­სად­მი მიძღ­ვ­ნი­ლი ხე­ლოვ­ნე­ბის შე­სა­ნიშ­ნა­ვი ნა­წარ­მო­ე­ბე­ბი.

ვარდის მოვლა
მსოფ­ლი­ო­ში ცნო­ბი­ლია 400-მდე ჯი­შის ვარ­დი, ანუ ას­კი­ლი. სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში 25 სა­ხე­ო­ბის ას­კი­ლი იზ­რ­დე­ბა. რაც შე­ე­ხე­ბა კულ­ტუ­რუ­ლი ვარ­დის ჯი­შებს, 25 ათა­სი ჯი­ში

და ფორ­მაა ცნო­ბი­ლი.

ვარ­დი მრავ­ლ­დე­ბა ამო­ნა­ყა­რით, და­კალ­მე­ბით, ბუჩ­ქის და­ყო­ფით და გა­დაწ­ვე­ნით. გამ­რავ­ლე­ბის ძი­რი­თა­დი ხერ­ხია კვირ­ტით მყნო­ბა, რო­მე­ლიც სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ტარ­დე­ბა ივ­ნი­სი­დან ოქ­ტომ­ბ­რამ­დე, ხო­ლო დარგვა - გა­ზაფხულ­სა და შე­მოდ­გო­მა­ზე. ვარ­დის გა­სა­შე­ნებ­ლად სა­უ­კე­თე­სოა დაწ­რე­ტი­ლი თიხ­ნა­რი, ქვიშ­ნა­რი და თი­ხი­ა­ნი ნი­ა­და­გე­ბი.

ვარ­დის კვირ­ტით მყნო­ბი­სას სა­ძი­რედ იყე­ნე­ბენ თეს­ლით გა­მოყ­ვა­ნილ ას­კი­ლის ნერ­გებს. ორ­წ­ლი­ან სა­ძი­რე­ზე, ფეს­ვის ყელ­თან აკე­თე­ბენ ირიბ ჩა­ნა­ჭერს, შიგ სვა­მენ კარ­გად მომ­წი­ფე­ბუ­ლი ერ­თ­წ­ლი­ა­ნი ყლორ­ტი­დან აჭ­რილ კვირტს და ზედ ახ­ვე­ვენ გამ­ჭ­ვირ­ვა­ლე პო­ლი­ე­თი­ლე­ნის სახ­ვევს; რო­ცა კვირ­ტი შე­ხორ­ც­დე­ბა, სახ­ვევს ხსნი­ან.

ვარ­დი ად­ვი­ლად მრავ­ლ­დე­ბა კალ­მე­ბით. ამი­სათ­ვის დაყ­ვა­ვი­ლე­ბუ­ლი ღე­რო­ე­ბი­დან ჭრი­ან 2-3-კვირ­ტი­ან კალ­მებს და ნა­ხე­ვა­რი სმ-ის სიღ­რ­მე­ზე რგა­ვენ ქო­თან­ში, რო­მელ­შიც ნი­ა­და­გის სა­ხით ჩაყ­რი­ლია მდი­ნა­რის სი­ლა. ქო­თანს ახუ­რა­ვენ ჭი­ქას ან მი­ნის ქი­ლას და დგა­მენ თბილ ად­გი­ლას, რწყა­ვენ თბი­ლი (20 გრა­დუ­სი) წყლით. კა­ლა­მი ერთ თვე­ში და­ფეს­ვი­ან­დე­ბა.

ახალ­და­ფეს­ვი­ა­ნე­ბულ მცე­ნა­რე­ებს კვი­რა­ში ორ­ჯერ რწყა­ვენ ნა­კე­ლისწყლი­ა­ნი ხსნა­რით. იმი­სათ­ვის, რომ მცე­ნა­რე არ და­სუს­ტ­დეს, პირ­ვე­ლი კოკ­რე­ბი უნ­და მო­ვა­ცი­ლოთ. კალ­მე­ბი შეგ­ვიძ­ლია ავ­ჭ­რათ ნე­ბის­მი­ე­რი ჯიშის ვარ­დი­დან. თუ ოთა­ხის კულ­ტუ­რად გვჭირ­დე­ბა, უმ­ჯო­ბე­სია მი­ნი­ა­ტიუ­რუ­ლი ჩი­ნუ­რი ჯი­შის ვარ­დე­ბი­დან, რო­მელ­თა სი­მაღ­ლე 25-35 სმ-ია, უხ­ვად­მოყ­ვა­ვი­ლეა, ყვა­ვი­ლე­ბი ბუთხუ­ზაა, თეთ­რი, ვარ­დის­ფე­რი, წი­თე­ლი და ყვი­თე­ლი. სხლა­ვენ მხო­ლოდ გა­ზაფხულ­ზე, აჭ­რი­ან ხმელ და უვარ­გის ტო­ტებს.

ვარ­დი, სა­ერ­თო­დაც და მით უმე­ტეს ოთა­ხის კულ­ტუ­რა, პირ­ველ რიგ­ში სა­ჭი­რო­ებს მზის სი­ნათ­ლეს და სუფ­თა ჰა­ერს. ზაფხულ­ში უნ­და დად­გათ ღია ფან­ჯა­რა­ზე ან აივან­ზე, ამას­თან, სა­სურ­ვე­ლია ქოთ­ნის ჩად­გ­მა სი­ლით სავ­სე ყუთ­ში, რო­მე­ლიც კარ­გად უნ­და ვრწყათ. ზამ­თარ­ში მცე­ნა­რე უკე­თე­სია დავ­დ­გათ გრილ (10 გრა­დუ­სი) ოთახ­ში, სა­დაც ჰა­ე­რის მოძ­რა­ო­ბა საკ­მა­რი­სი იქ­ნე­ბა.

ვარ­დის­თ­ვის გან­კუთ­ვ­ნი­ლი ნი­ა­და­გი ასე შე­ა­ზა­ვეთ: 4 წი­ლი კორ­დის თიხ­ნა­რი მი­წა, 1 წი­ლი ნე­შომ­პა­ლა (ფოთ­ლე­ბის მპა­ლა), 1 წი­ლი გა­დამ­წ­ვა­რი ნა­კე­ლი და 1 წი­ლი მდი­ნა­რის სი­ლა. ერ­თ­მა­ნეთ­ში კარ­გად აური­ეთ, ქოთ­ნის ფსკერ­ზე არ­სე­ბულ ნახ­ვ­რეტს და­ა­ფა­რეთ კრა­მი­ტის ან აგუ­რის ნა­ტე­ხი და ჩა­ყა­რეთ ნი­ა­და­გის ნა­რე­ვი. მცე­ნა­რე ჩარ­გეთ იმ სიღ­რ­მე­ზე, რა სიღ­რ­მე­ზეც იყო იქ, სა­ი­და­ნაც გად­მორ­გეთ. კარ­გად მი­უტ­კეპ­ნეთ და მორ­წყეთ, სა­ნამ წყა­ლი არ გა­მო­ჟო­ნავს ქოთ­ნის ნახ­ვ­რე­ტი­დან.

ყო­ვე­ლი დაყ­ვა­ვი­ლე­ბის შემ­დეგ ტო­ტე­ბი უნ­და შე­ეჭ­რას, რა­თა მცე­ნა­რის ენერ­გია არ და­ი­ხარ­ჯოს ნა­ყო­ფის წარ­მოქ­მ­ნა­ზე. მო­ა­ჭე­რით აგ­რეთ­ვე ყვე­ლა ის ტო­ტი, ძვე­ლი თუ ახა­ლი, რო­მე­ლიც ყვა­ვილს არ ი­ვი­თა­რებს. ნამ­ყ­ნობ ვარ­დებს აუცი­ლებ­ლად უნ­და მო­ვა­ცი­ლოთ ფეს­ვი­დან ამო­ნა­ყა­რი ტო­ტე­ბი, რო­მე­ლიც ას­კი­ლის ტო­ტე­ბია და მათ მი­ერ მოხ­მა­რე­ბუ­ლი საკ­ვე­ბი ვარ­დებს აკ­ლ­დე­ბა. გარ­და ამი­სა, ამო­ნაყ­რე­ბის დიდ­ხანს და­ტო­ვე­ბა ვარდს და­ა­სუს­ტებს და თვი­თონ გან­ვი­თარ­დე­ბა!

ცოტა რამ ისტორიიდან
ძვე­ლის­ძ­ვე­ლი ინ­დუ­რი ზღაპ­რე­ბის მი­ხედ­ვით, სი­ლა­მა­ზის ქალ­ღ­მერ­თი ლაკ­შ­მი ვარ­დის კოკ­რი­დან იშვა. სპარ­სე­თის პო­ე­ტუ­რი სა­ხელ­წო­დე­ბა: "გი­უ­ლის­ტა­ნი" - "ვარ­დის ბა­ღი" ამ ულა­მა­ზე­სი ყვა­ვი­ლის სა­ხელს (გი­ულ - ვარ­დი) ეფუძ­ნე­ბა.

XVIII სა­უ­კუ­ნის ყვე­ლა ხალ­ხის პო­ე­ზი­ა­ში მრა­ვა­ლი ლექ­სია ვარ­დი­სად­მი მიძღ­ვ­ნი­ლი. XVIII სა­უ­კუ­ნის ბო­ლოს და XIX სა­უ­კუ­ნის და­საწყის­ში გა­მო­დი­ო­და სპე­ცი­ა­ლუ­რი წიგ­ნე­ბი, სა­დაც ვარ­დებ­ზე ცნო­ბე­ბი მო­ცე­მუ­ლი იყო ლექ­სე­ბად! ძველქარ­თუ­ლად წე­ლი­წა­დის ერთ-ერთ თვეს, მა­ისს, რო­ცა ვარ­დი ყვა­ვი­ლობს, ვარ­დო­ბის­თ­ვე ერ­ქ­ვა და ეს ვარ­დი­სად­მი ქარ­თ­ვე­ლი ხალ­ხის და­მო­კი­დე­ბუ­ლე­ბა­საც უს­ვამს ხაზს. ხალ­ხ­ში უამ­რა­ვი მი­თი და ცრურ­წ­მე­ნა უკავ­შირ­დე­ბო­და ვარდს. ალ­ბათ გა­გი­გო­ნი­ათ, მა­ის­ში არ ქორ­წინ­დე­ბოდ­ნენ - ეს ვარ­დე­ბის თვეა და მხო­ლოდ ვარ­დი იყ­ვა­ვი­ლებს ამ თვეს, სხვას არ აყ­ვა­ვი­ლებ­სო. მარ­თა­ლია, ეს მხო­ლოდ ცრურ­წ­მე­ნე­ბია, თუმ­ცა ნათ­ლად ასა­ხავს იმ მო­წი­წე­ბა­სა და პა­ტი­ვის­ცე­მას, რაც ხალხს ყვა­ვი­ლე­ბის დე­დოფ­ლი­სად­მი ჰქონ­და.

ვარ­დი საკ­მა­ოდ დიდხანს ცოცხ­ლობს. გერ­მა­ნი­ა­ში, წმინ­და მაგ­დო­ლი­ნას ტაძ­რის ეზო­ში იზ­რ­დე­ბა ვარ­დი, რომ­ლის არ­სე­ბო­ბაც ოფი­ცი­ა­ლუ­რად და­დას­ტუ­რე­ბუ­ლია 1573 წლი­დან. ომის დროს ბუჩქს დას­ცე­მია ბომ­ბი და ძლი­ერ და­უ­ზი­ა­ნე­ბია. ყვე­ლას სა­სი­ხა­რუ­ლოდ და გან­საც­ვიფ­რებ­ლად ვარ­დ­მა ამო­ი­ყა­რა და აყ­ვავ­და კი­დეც!

ნი­კო­ლოზ იოსე­ბი­ძე