თბი­ლის­ში ბევ­რია ისე­თი ად­გი­ლი, რო­მე­ლიც ტუ­რის­ტ­მა თუ ად­გი­ლობ­რივ­მა აუცი­ლებ­ლად უნ­და ნა­ხოს, ერთ-ერ­თი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღი გახ­ლავთ. გა­დავ­წყ­ვი­ტეთ, ამ­ჯე­რად თქვენ­თან ერ­თად მო­ვი­ა­როთ ეს ის­ტო­რი­უ­ლი ად­გი­ლი... რამ­დე­ნი­მე წე­ლია, ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში აღარ ვყო­ფილ­ვარ. შე­სა­ბა­მი­სად, ბევ­რი სი­ახ­ლე დამ­ხ­ვ­და და ბევ­რ­მა უკ­ვე ნა­ნახ­მა კი­დევ ერ­თხელ გა­მაოცა.

ბაღ­ში შე­სუ­ლებს მეგ­ზუ­რო­ბა გიდ­მა ან­დ­რია ხუ­ცა­ი­ძემ გაგ­ვი­წია, მის­გან ბევ­რი სი­ან­ტე­რე­სო ამბავი მო­ვის­მი­ნეთ.

ცო­ტა რამ ის­ტო­რი­ი­დან
ბა­ღის ის­ტო­რია 1636 წლი­დან იწყე­ბა. იმ დრო­ის­თ­ვის ამ ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე სა­მი სხვა­დას­ხ­ვა ზო­მის ბა­ღი იყო გა­შე­ნე­ბუ­ლი და სა­მი­ვე სა­მე­ფო კარს ეკუთ­ვ­ნო­და.

1795 წელს, რო­ცა

აღა-მაჰ­მად-ხან­მა თბი­ლი­სი გა­დაწ­ვა, ბა­ღი თით­ქ­მის მთლი­ა­ნად გა­ნად­გურ­და. სა­ქარ­თ­ვე­ლოს რუ­სეთ­თან შე­ერ­თე­ბის შემ­დეგ კი სა­მე­ფო კა­რის ბა­ღი სა­ხელ­მ­წი­ფო სა­კუთ­რე­ბა­ში გა­და­ვი­და და "სა­ხელ­მ­წი­ფო სა­ხა­ზი­ნო ბა­ღი" ეწო­და.

1845 წლის 1 მა­ისს კავ­კა­სი­ის მე­ფის­ნაც­ვ­ლის, გრაფ მი­ხე­ილ ვო­რონ­ცო­ვის ბრძა­ნე­ბით, სა­მე­ფო ბაღს "თბი­ლი­სის ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღი“ ეწო­და, მე­ბა­ღის შტა­ტიც დამ­ტ­კიც­და და სა­თა­ნა­დო პრო­ფი­ლის ამო­ცა­ნე­ბის შეს­რუ­ლე­ბაც და­ი­გეგ­მა. თით­ქ­მის სა­უ­კუ­ნის გან­მავ­ლო­ბა­ში, იგი ერ­თა­დერ­თი სა­მეც­ნი­ე­რო კე­რა იყო კავ­კა­სი­ა­ში. რამ­დე­ნი­მე წელ­ში ბაღ­ში გა­ნა­თავ­სეს მე­ბა­ღე­ო­ბის სას­წავ­ლე­ბე­ლი, იმ პე­რი­ოდ­ში მთე­ლი თბი­ლი­სი ნერ­გე­ბით სწო­რედ აქე­დან მა­რაგ­დე­ბო­და.

1889 წლი­დან ბაღს სა­თა­ვე­ში ჩა­უდ­გა ცნო­ბი­ლი ჰენ­რიხ კარლ ვერ­ნერ შა­რე­რი, რო­მელ­მაც მა­ნამ­დე "ალექ­სან­დ­რეს ბა­ღის" მოწყო­ბით გა­ით­ქ­ვა სა­ხე­ლი. შა­რერ­მა მცი­რე დრო­ში მო­ა­ხერ­ხა მი­სი კე­თილ­მოწყო­ბა. ბაღ­ში 4 500 და­სა­ხე­ლე­ბის მცე­ნა­რე იყო, უმე­ტე­სო­ბა დე­კო­რა­ტი­უ­ლი. შა­რე­რი მსოფ­ლი­ოს 70 ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­თა­ნაც თა­ნამ­შ­რომ­ლობ­და. იმ პე­რი­ოდ­ში ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღი თბი­ლი­სე­ლე­ბი­სა და მი­სი სტუმ­რე­ბისთვის სა­უ­კე­თე­სო დასასვენებელ ად­გი­ლად ით­ვ­ლე­ბო­და. შე­სას­ვ­ლე­ლი მოწყო­ბი­ლი იყო ქუ­ჩი­დან, ბაღ­ში შეს­ვ­ლის მსურ­ველს კი აუცი­ლებ­ლად უნ­და ჰქო­ნო­და ერ­თ­ჯე­რა­დი ან სე­ზო­ნუ­რი ბა­რა­თი. ბაღ­ში არ უშ­ვებ­დ­ნენ არაფხი­ზელ და შე­უ­სა­ბა­მოდ ჩაც­მულ ადა­მი­ა­ნებს, ასე­ვე იმ პი­რებს, რომ­ლე­ბიც უტაქ­ტო ქცე­ვით იპყ­რობ­დ­ნენ ყუ­რადღე­ბას. ბა­ღი დი­ლის 8 სა­ათ­ზე იხ­ს­ნე­ბო­და, ხო­ლო მის და­ხურ­ვას ზა­რის და­რეკ­ვით ამ­ც­ნობ­დ­ნენ დამ­თ­ვა­ლი­ე­რებ­ლებს.

1896-1904 წლებ­ში ბა­ღი და­სავ­ლე­თის­კენ გა­ფარ­თოვ­და. 1932-58 წლებ­ში მას მი­ე­მა­ტა ყო­ფი­ლი მუს­ლი­მუ­რი სა­საფ­ლა­ოს ტე­რი­ტო­რია წავ­კი­სის­წყ­ლის მარ­ჯ­ვე­ნა ნა­პირ­ზე და თა­ბო­რის მთის ჩრდი­ლო-აღ­მო­სავ­ლეთ ფერ­დ­ზე.

ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში წარ­მოდ­გე­ნი­ლია სა­ქარ­თ­ვე­ლო­სა და მსოფ­ლი­ოს სხვა­დას­ხ­ვა რე­გი­ო­ნის ფლო­რის მდი­და­რი კო­ლექ­ცი­ე­ბი, უნი­კა­ლურ მცე­ნა­რე­თა ნაკ­ვე­თე­ბი, ტრო­პი­კუ­ლი ორან­ჟე­რეა და წი­თელ წიგ­ნ­ში შე­ტა­ნი­ლი მცე­ნა­რე­ე­ბი.

ბა­ღის მთა­ვა­რი შე­სას­ვ­ლე­ლი ბო­ტა­ნი­კუ­რი ქუ­ჩის ბო­ლო­საა, ნა­რი­ყა­ლის ძი­რას. 1909-14 წლებ­ში სო­ლო­ლა­კის ქედ­ში გა­იჭ­რა გვი­რა­ბი და გა­კეთ­და მე­ო­რე შე­სას­ვ­ლე­ლი ლა­დო ასა­თი­ა­ნის ქუ­ჩი­დან.

დღეს ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღის ფარ­თო­ბი 98 ჰექ­ტა­რია. ნა­წი­ლი ნარ­გა­ო­ბებს, გზებ­სა და შე­ნო­ბებს უკა­ვია, ნა­წი­ლი - ბუ­ნებ­რივ მცე­ნა­რე­უ­ლო­ბას.

ბაღ­ში ბევ­რი იშ­ვი­ა­თი და გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი მცე­ნა­რეა. მა­გა­ლი­თად, ხე, რო­მელ­საც უთხო­ვა­რი ჰქვია. ლე­გენ­დის თა­ნახ­მად, გლე­ხებს ამ ხის ძვირ­ფა­სი მერ­ქ­ნის გა­მო­ყე­ნე­ბა სამ­შე­ნებ­ლოდ უნ­დო­დათ და თა­მარ მე­ფეს მი­სი მოჭ­რის ნე­ბარ­თ­ვა სთხო­ვეს, მე­ფემ კი უპა­სუ­ხა, ოღონდ ეს არ მთხო­ვოთ და რო­მე­ლი ხეც გნე­ბავთ, ის მო­ჭე­რი­თო. შე­დე­გად ხეს უთხო­ვა­რი და­არ­ქ­ვეს...

ბაღ­ში უზარ­მა­ზა­რი, აზი­უ­რი წარ­მო­შო­ბის გინ­კ­გო ბი­ლო­ბა ხა­რობს, რო­მე­ლიც უძ­ვე­ლე­სი დრო­ი­დან, იურუ­ლი პე­რი­ო­დი­დან მო­დის. ამ­ბო­ბენ, ჰი­რო­სი­მა­ში ბირ­თ­ვუ­ლი აფეთ­ქე­ბე­ბის შემ­დეგ მცე­ნა­რე­ე­ბი­დან მხო­ლოდ გინ­კ­გო გა­დარ­ჩე­ნი­ლაო.

ბა­ღის ძველ ნა­წილ­ში, ხიდ­თან იუდას ხე დგას. მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, მაცხო­ვა­რი იუდამ არ­ღა­ვა­ნის ხის ძი­რას გას­ცა, ფა­რი­სევ­ლებს ქრის­ტეს ად­გილ­სამ­ყო­ფე­ლი მი­ას­წავ­ლა და გა­სამ­რ­ჯე­ლოდ 30 ვერ­ცხ­ლი მი­ი­ღო. რო­ცა სა­კუ­თარ საქ­ცი­ელს ჩას­წ­ვ­და, თა­ვი არ­ღა­ვა­ნის ხე­ზე ჩა­მო­იხ­რ­ჩო და ის 30 ვერ­ცხ­ლი სწო­რედ ამ ხის ძირ­ში ჩა­მო­ი­ყა­რა. ამის შემ­დეგ ულა­მა­ზეს არ­ღა­ვანს იუდას ხე შე­არ­ქ­ვეს და დღემ­დე ამ სა­ხე­ლით მო­იხ­სე­ნი­ე­ბენ. გა­ზაფხულ­ზე, ვნე­ბის კვი­რა­ში, არ­ღა­ვა­ნის ხე ფოთ­ლის გა­მოს­ვ­ლამ­დე, სა­ო­ცა­რი, მო­წი­თა­ლო იასამ­ნის­ფე­რი ყვა­ვი­ლე­ბით იმო­სე­ბა და ძა­ლი­ან ლა­მა­ზი შე­სა­ხე­დია. ამ­ბო­ბენ, ეს ცბი­ე­რი მცე­ნა­რეა, რად­გან ყვა­ვი­ლე­ბი ფოთ­ლებ­ზე ად­რე გა­მო­აქ­ვ­სო, მე­ტიც, ამ ხეს ჩი­ტე­ბიც არ ეკა­რე­ბი­ა­ნო.

ბა­ღის ვრცე­ლი ტე­რი­ტო­რი­ი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, სხვა­დას­ხ­ვა ად­გი­ლას მოწყო­ბი­ლია მო­სას­ვე­ნე­ბე­ლი კუთხე­ე­ბი, რო­გორც ბავ­შ­ვე­ბის­თ­ვის, ისე უფ­რო­სე­ბის­თ­ვის...

შე­უძ­ლე­ბე­ლია მიხ­ვი­დე ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში და არ ნა­ხო ჩან­ჩ­ქე­რი, რო­მე­ლიც სა­თა­ვეს უძოს მთი­დან იღებს. მნახ­ვე­ლებს შე­უძ­ლი­ათ გაგ­რილ­დ­ნენ და ზაფხუ­ლის ცხე­ლი დღე­ე­ბი ჩან­ჩ­ქე­რის პი­რას გა­ა­ტა­რონ. ბა­ღის ფარ­გ­ლებ­ში წავ­კი­სის­წყალ­ზე რამ­დე­ნი­მე ხი­დია გა­დე­ბუ­ლი, მათ შო­რის გა­მო­ირ­ჩე­ვა თა­ღო­ვა­ნი ხი­დი, რო­მე­ლიც 1914 წელს ინ­ჟი­ნერ რო­ტი­ნო­ვის მი­ერ აიგო. იმა­ვე წელს გა­კეთ­და ყვე­ლა თბი­ლი­სე­ლის­თ­ვის ცნო­ბი­ლი გვი­რა­ბი. გვი­რა­ბის მშე­ნებ­ლო­ბა ნა­ხე­ვა­რი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში მიმ­დი­ნა­რე­ობ­და, რო­მელ­საც ინ­ჟინ­რე­ბი – ხა­ტი­სო­ვი და ბრა­ი­ლოვ­ს­კი ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლობ­დ­ნენ.

ჩან­ჩ­ქე­რი­დან თა­მა­რის ხიდ­ზე მი­ვე­დით, რო­მე­ლიც 12-13 სა­უ­კუ­ნი­საა. იმ დროს აქ მხო­ლოდ ტყე იყო და სხვა არა­ფე­რი, ხი­დი ნა­რი­ყა­ლის ცი­ხი­დან გად­მო­სას­ვ­ლე­ლად ააგეს, შემ­დეგ რე­კონ­ს­ტ­რუქ­ცია ჩა­უ­ტარ­და, მაგ­რამ ძვე­ლი იერ­სა­ხე მა­ინც შე­ნარ­ჩუ­ნე­ბუ­ლი აქვს...

ბაღ­ში არის ბეწ­ვის ხი­დიც, რო­მე­ლიც გა­მაგ­რე­ბუ­ლი და უსაფ­რ­თხოა, თუმ­ცა ექ­ს­კურ­სი­ე­ბის დროს ბავ­შ­ვე­ბის იქ მიყ­ვა­ნას მა­ინც ერი­დე­ბი­ან...

კვი­პა­რო­სე­ბის ხე­ივ­ნის გავ­ლით ორან­ჟე­რე­ას მი­ვა­დე­ქით. მის­მა დი­რექ­ტორ­მა ნა­ნა ყუ­ბა­ნე­იშ­ვილ­მა ბევ­რი სა­ინ­ტე­რე­სო რამ გვი­ამ­ბო:

- პირ­ვე­ლად 1872 წელს საფ­რან­გე­თი­დან, მი­ვი­ღეთ ორან­ჟე­რე­ის ორი კარ­კა­სი, ძა­ლი­ან კარ­გად ფუნ­ქ­ცი­ო­ნი­რებ­და, გვქონ­და კო­ლექ­ცი­აც, მაგ­რამ 90-იან წლებ­ში გა­ი­თი­შა გათ­ბო­ბა, დე­ნი, გა­ზი და ყვე­ლა­ფე­რი გა­ნად­გურ­და, არც ერ­თი მცე­ნა­რე არ გა­დარ­ჩე­ნი­ლა.

ეს შე­ნო­ბა, სა­დაც ახ­ლა ორან­ჟე­რეაა, გან­კუთ­ვ­ნი­ლი არ იყო იმ ტი­პის მცე­ნა­რ­ე­ე­ბის­თ­ვის, რა­საც დღეს ხე­დავთ. აქ უფ­რო ბოს­ტ­ნე­უ­ლი მცე­ნა­რე­ე­ბის სათ­ბუ­რი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო, მაგ­რამ ჩვე­ნი შე­საძ­ლებ­ლო­ბე­ბით გა­და­ვა­კე­თეთ ორან­ჟე­რე­ად და ახ­ლა ყვე­ლა მნახ­ველს მოს­წონს. ერ­თი დღეც რომ გა­ი­თი­შოს ორან­ჟე­რეა, და­ირ­ღ­ვეს ტემ­პ­რე­ტუ­რუ­ლი რე­ჟი­მი, ყვე­ლა მცე­ნა­რეს დავ­კარ­გავთ.

დღეს უკ­ვე 1200 მცე­ნა­რე გვაქვს და ეს იცით, რო­გორ მო­ვა­გორ­ვეთ? ვმუ­შა­ობ­დით სა­კუ­თა­რი ენ­თუ­ზი­აზ­მით, ჩვენ თვი­თონ მოგ­ვ­ქონ­და მცე­ნა­რე­ე­ბი, მოყ­ვა­რუ­ლე­ბი გვჩუქ­ნიდ­ნენ და ასე ნელ-ნე­ლა მო­ვე­დით ამ შე­დე­გამ­დე.

- რა რჩე­ვას მის­ცემთ მოყ­ვ­არუ­ლებს, რომ­ლებ­საც სახ­ლის პი­რო­ბებ­ში უნ­დათ გა­ა­ხა­რონ ყვა­ვი­ლე­ბი?

- სახ­ლ­ში უმე­ტე­სად აქვთ აფ­რი­კუ­ლი იები, რომ­ლე­ბიც საკ­მოდ პრე­ტენ­ზი­უ­ლი მცე­ნა­რე­ე­ბია. ვერ იტა­ნენ პირ­და­პი­რი მზის სხი­ვებს, სხვა მცე­ნა­რის მორ­წყ­ვის დროს, შემ­თხ­ვე­ვით ფო­თოლ­ზე წვე­თი რომ მოხ­ვ­დეს, ფოთ­ლე­ბი ულა­ქავ­დე­ბა ისე, თით­ქოს და­ა­ვა­დე­ბუ­ლიაო. აუცი­ლებ­ლად უნ­და მორ­წყათ ისე, რომ ფოთ­ლებს არ მოხ­ვ­დეს წყა­ლი. ორან­ჟე­რე­ა­ში მი­სი მოვ­ლა რთუ­ლი იყო, სახ­ლის პი­რო­ბებ­ში კი არაა ძნე­ლი, შე­უქ­მ­ნათ მის­თ­ვის სა­სურ­ვე­ლი გა­რე­მო. გარ­და ამი­სა, მცე­ნა­რე­ე­ბის მოყ­ვა­რულ ოჯა­ხებ­ში ხში­რად ვხვდე­ბი კა­უ­ჩუ­კურ ფი­კუსს, რო­მელ­საც ძა­ლი­ან უხ­დე­ბა გა­დაჭ­რა, არ უნ­და და­ე­ნა­ნოთ და უნ­და გა­დაჭ­რან, შეს­ხი­პონ ტო­ტე­ბი, ამით უფ­რო ლა­მა­ზად გა­იზ­რ­დე­ბა. სხვა­თა შო­რის, გე­რა­ნებ­საც უხ­დე­ბა გა­დაჭ­რა, იბუჩ­ქე­ბა და უფ­რო კარ­გად ხა­რობს. ქა­ლაქ­ში, ქუ­ჩებ­ში მრავ­ლად შეხ­ვ­დე­ბით ალი­ან­დ­რებს, რომ­ლე­ბიც ერთ წე­ლი­წადს გა­ი­ყი­ნა, პრო­ცე­სი გან­ვი­თარ­და მი­წის ზე­ვით, გა­ყი­ნუ­ლი მცე­ნა­რე გა­დაჭ­რეს, მაგ­რამ მე­ო­რე სე­ზონ­ზე გამ­რავ­ლ­და, ერ­თი ძი­რი­დან ორ­ჯერ მე­ტი ამო­ვი­და. არის მცე­ნა­რე­ე­ბი, რომ­ლის­თ­ვი­საც აუცი­ლე­ბე­ლია გა­დაჭ­რა, ამი­ტომ ნუ და­გე­ნა­ნე­ბათ.

გარ­და ამი­სა, ძა­ლი­ან დი­დი მნიშ­ვ­ნე­ლო­ბა აქვს მორ­წყ­ვას, შე­საძ­ლოა მი­წის ზე­და­პი­რი მშრა­ლი იყოს, მაგ­რამ სა­ნამ წყალს და­ას­ხამთ, ხე­ლით, ან პა­ტა­რა ჯო­ხით მო­სინ­ჯეთ, მო­ქე­ქეთ მი­წა, თუ ნო­ტიოა, და­ი­ცა­დეთ და არ და­ას­ხათ წყა­ლი. რო­დე­საც ხდე­ბა აორ­თ­ქ­ლე­ბა და შენ ზე­მო­დან კი­დევ წყალს ას­ხამ, მცე­ნა­რე ლპო­ბას იწყებს.

და­სას­რულ, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ეროვ­ნუ­ლი ბო­ტა­ნი­კუ­რი ბა­ღის დი­რექ­ტო­რის მო­ად­გი­ლეს, ვახ­ტანგ გა­ბი­საშ­ვილს, ბაღ­ში მიმ­დი­ნა­რე სა­მუ­შა­ო­ებ­სა და სა­მო­მავ­ლო პრო­ექ­ტებ­ზე გა­ვე­სა­უბ­რეთ:

- ახლა მიმ­დი­ნა­რე­ობს ბი­ლი­კის აღ­დ­გე­ნა, რაც ძა­ლი­ან მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნია ბა­ღის­თ­ვის. ვმუ­შა­ობთ მე­ო­რე პრო­ექ­ტ­ზეც - იაპო­ნურ ბაღ­ზე, რო­მე­ლიც სა­ვა­რა­უ­დოდ ოქ­ტომ­ბ­რის ბო­ლოს უნ­და დას­რულ­დეს. აგ­რეთ­ვე იგეგ­მე­ბა ზიპ­ლა­ინ ატ­რაქ­ცი­ო­ნის გა­კე­თე­ბა, რო­მე­ლიც ნა­რი­ყა­ლიდან ტრო­სით ბა­ღის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე ჩა­მოს­რი­ალ­დე­ბა... სულ ცო­ტა ხან­ში ბაღ­ში გა­იხ­ს­ნე­ბა კა­ფე, რო­მე­ლიც დი­დი მოთხოვ­ნის მი­უ­ხე­და­ვად არას­დ­როს ყო­ფი­ლა. ამას­თა­ნა­ვე ვა­პი­რებთ გა­ვა­კე­თოთ თა­ნა­მედ­რო­ვე, გამ­წავ­ნე­ბუ­ლი და შე­სა­ბა­მი­სად გა­ნა­თე­ბუ­ლი სკვე­რი, სა­დაც შე­საძ­ლე­ბე­ლი იქ­ნე­ბა სა­ქორ­წი­ლო ცე­რე­მო­ნი­ის მოწყო­ბაც.

ალ­ბათ ყვე­ლა და­მე­თან­ხ­მე­ბით, რომ ბო­ტა­ნი­კურ ბაღ­ში ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი სა­ქორ­წი­ლო ცე­რე­მო­ნია ულა­მა­ზე­სი იქ­ნე­ბა წე­ლი­წა­დის ნე­ბის­მი­ერ დროს.

ბოტანიკური ბაღის კიდევ მეტი ფოტო ნახეთ ფოტოგალერეაში

ცი­ცი ომა­ნი­ძე